Обращение Президента Республики Казахстан Касым-Жомарта Токаева (каз., рус.)

Глава государства Касым-Жомарта Токаева вечером 5 мая выступил с обращением по вопросам внесения изменений и дополнений в Конституцию Казахстана. Об этом со ссылкой на сайт Акорды передает портал Etoday.kz.

Далее текст на казахском и русском языках:

Құрметті отандастар!

Баршаңызға мәлім, Мен биыл халыққа Жолдауымда саяси жаңғыру туралы ауқымды бағдарлама ұсындым. Бұл құжат қоғамда жан-жақты талқыланды. Сарапшылар қауымы және белсенді азаматтар осыған қатысты өз пікірін білдірді. Қалың көпшілік қолдау көрсетті.

Жолдауда айтылған бастамалардың негізгі мақсаты – саяси жүйемізді түбірімен өзгерту. Бұл халықтың көп жылғы талап-тілегінен туындап отыр. Азаматтарымыз мемлекетті басқару ісіне қатысуға кең мүмкіндік берілгенін қалайды. Сондай-ақ саяси үдерісті түбегейлі демократияландыру қажет деп санайды. Мұны тиімді жүзеге асыру үшін Ата заңымызға өзгерістер енгізу қажет.

Бір сөзбен айтқанда, конституциялық реформа жасау керек. Осыған орай менің тапсырмаммен арнаулы жұмыс тобы құрылды. Оған белгілі құқықтанушы ғалымдар, тәжірибелі сарапшылар және құзырлы органдардың өкілдері кірді.

Жұмыс тобы Негізгі заңға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасын әзірледі. Оны мұқият зерделеп, Конституциялық кеңеске жолдадық. Бұл орган өз қорытындысын ұсынды. Құжат жобасы Ата заң нормаларына сай келеді. Біз конституциялық реформаның шешуші кезеңіне қадам бастық. Енді Негізгі заңды өзгертуіміз керек. Шын мәнінде, мұның ел тағдыры үшін айрықша мәні бар.

Ата заң баптарының үштен бірі өзгереді. Ашығын айтсақ, Конституциямыз мүлде жаңа сипатқа ие болады. Сол себепті, мен республикалық референдум өткізу туралы бастама көтердім. Өйткені, мұндай ауқымды өзгеріс бүкіл халықтың шешімімен жүзеге асырылуға тиіс.

Барлық дамыған елде плебисцит тікелей халық билігінің айқын көрінісі саналады. Бірақ Қазақстанда демократияның бұл тиімді институтының әлеуеті толыққанды пайдаланылмай отыр.

27 жыл бұрын өткізілген референдумда қазіргі Ата заң қабылданды. Одан кейінгі барлық конституциялық реформа Парламентте мақұлданды. Негізінде, бұл заңды қалыптасқан тәжірибе. Бірақ дамудың жаңа кезеңінде, Жаңа Қазақстанды құру жолында еліміз үшін осындай аса маңызды шешімдерді бүкіл халық болып қабылдауымыз керек. Бұған кәміл сенемін. Сондықтан бүгін мен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін 5 маусымда республикалық референдум өткізу туралы Жарлыққа қол қойдым.

Конституциялық түзетулер жобасы бойынша азаматтардың жаппай дауыс беруі біздің демократиялық қағидаттарды берік ұстанатынымызды білдіреді.

Алдағы референдум Қазақстанның болашағын айқындайды. Әрбір азаматымыз дауыс беріп, осы тарихи бетбұрысты жасауға өз үлесін қоса алады.

Конституциялық реформа барлық мемлекеттік модельді кешенді түрде өзгертуге бағытталған. Түзетулер «суперпрезиденттік» басқару үлгісінен ықпалды Парламенті және есеп беретін Үкіметі бар президенттік республикаға түбегейлі көшуді көздейді.

Конституциялық реформа биліктің өкілді тармағын айтарлықтай күшейтеді. Үйлесімді және теңгерімді жүйені нығайтады. Мәслихаттардың ықпалын арттырады.

Мәжіліс пен облыстық мәслихаттардың депутаттарын сайлаудың аралас мажоритарлы-пропорционалды моделі енгізіледі. Бұл қадам сайлаушылардың көзқарастары мен пікірлерін барынша толық  қамтуға мүмкіндік береді.

Аудандық және қалалық мәслихаттардың депутаттарын сайлаудың мажоритарлық жүйесінің толықтай енгізілуі өңірлердің тыныс-тіршілігіне азаматтардың ықпал ету мүмкіндігін арттыруға жол ашады.

Конституцияның жаңарған нұсқасында Президенттің барлық саяси күштер мен партиялардан дербестігін бекіту көзделген. Мемлекет басшысының жақын туыстарына саяси лауазым иеленуге және квазимемлекеттік секторда басшылық қызмет атқаруға тыйым салынады. Сондай-ақ құқық қорғау саласы бойынша маңызды өзгерістер енгізіледі. Атап айтсақ, Конституциялық сот құрылады. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің, яғни омбудсменнің мәртебесі Ата заңмен айқындалады. Елімізде өлім жазасы мүлде жойылады. Мұның бәрі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін жасалып жатыр. Алдағы конституциялық реформа ел дамуының жаңа кезеңі басталғанын көрсетеді.

Құрметті отандастар!

Біз бәріміз бір ел болып Жаңа Қазақстанды, Әділетті Қазақстанды құрамыз. Әрбір азаматтың құқығы қорғалатын мемлекет боламыз. Бәріне бірдей мүмкіндік береміз. Әркім қарым-қабілетіне сай қоғамнан өз орнын иеленеді. Халықтың ой-санасы жаңғырып, өмір салты өзгереді. Біз мемлекеттік жүйені жетілдіріп, қоғам мен биліктің тиімді диалогын орнатамыз. Осылайша, Екінші Республиканы қалыптастырамыз. Конституциялық реформа мұның бәрін табысты жүзеге асыру үшін қажет.

Қазіргі реформаның ерекшелігі – Президенттің өкілеттігін күшейту емес, мемлекетімізді жетілдіру, жаңғырту және нығайту. Мен баршаңызды елдің ертеңі, ұрпақтың келешегі үшін референдумға қатысуға шақырамын!

Ұлт мүддесіне сай бастамаларды қолдайсыздар деп сенемін!

Еліміздің жарқын болашағы – өз қолымызда!

Күшіміз – бірлікте!

Бірге болайық!

Береке-бірлігімізді нығайтайық!

Уважаемые соотечественники!

Как известно, в недавнем Послании народу я выдвинул масштабную программу политической модернизации.

Она всесторонне обсуждалась в обществе, средствах массовой информации. Свои оценки высказали эксперты и гражданские активисты. Все предложения получили широкую поддержку.

Обозначенные в Послании инициативы направлены на коренное преобразование нашей политической системы. Они исходили из многолетнего запроса граждан на расширение участия в управлении государством и глубинную демократизацию политических процессов.

Для их эффективной реализации потребовалось внесение изменений и дополнений в Конституцию. Иными словами, была необходима конституционная реформа.

Поэтому для подготовки проекта изменений в Основной закон по моему поручению была создана специальная рабочая группа, в состав которой вошли видные ученые-правоведы, опытные эксперты, представители уполномоченных органов.

После детального рассмотрения всех новелл проект поправок был направлен в Конституционный совет. И данный орган дал свое заключение о его соответствии положениям Конституции.

Теперь мы вышли на финишную прямую реализации конституционной реформы.

Поправки в Основной закон имеют для нашей страны, по сути, судьбоносное значение. Изменения затронут треть статей Конституции. Говоря прямо, наша Конституция получит совершенно новое измерение.

Поэтому я предложил вынести этот вопрос на республиканский референдум, ведь такие масштабные изменения должны осуществляться на основе всенародного волеизъявления.

Во всем прогрессивном мире плебисцит является одной из наиболее наглядных и очевидных форм прямого народовластия. Однако в Казахстане этот эффективный институт демократии не был задействован в полной мере.

После референдума, проведенного 27 лет назад, когда была принята действующая Конституция, все последующие конституционные реформы получали одобрение в Парламенте.

В принципе, это легитимная практика. Но я твердо убежден, что на новом этапе развития, строя Новый Казахстан, мы должны всенародно принимать такие судьбоносные для нашей страны решения.

Поэтому сегодня мною подписан Указ о проведении 5 июня республиканского референдума по вопросу принятия изменений и дополнений в Конституцию.

Всеобщее голосование граждан по проекту конституционных поправок продемонстрирует нашу твердую приверженность демократическим принципам.

Предстоящий референдум позволит каждому гражданину принять непосредственное участие в историческом событии, которое определит будущее Казахстана.

Конституционная реформа нацелена на комплексную трансформацию всей государственной модели.

Поправки призваны закрепить окончательный переход от «суперпрезидентской» формы правления к президентской республике с влиятельным Парламентом и подотчетным Правительством.

Конституционная реформа значительно усилит представительную ветвь власти, укрепит систему сдержек и противовесов, повысит субъектность маслихатов.

Внедрение смешанной мажоритарно-пропорциональной модели избрания депутатов Мажилиса и областных маслихатов позволит в более полной мере охватить весь спектр взглядов и мнений избирателей.

В свою очередь, введение полностью мажоритарной системы выборов депутатов районных и городских маслихатов откроет возможность для граждан более эффективно влиять на жизнь в регионах.

В новой редакции Конституции планируется закрепить равноудаленный статус Президента от всех политических партий и движений.

Появится запрет для ближайших родственников Президента занимать политические должности и руководящие посты в квазигосударственном секторе.

Важный блок поправок затрагивает правозащитную сферу.

Создание Конституционного суда, закрепление статуса Уполномоченного по правам человека на конституционном уровне, безоговорочный запрет смертной казни – все эти шаги направлены на всестороннее соблюдение прав и свобод граждан.

Предстоящая конституционная реформа ознаменует новый этап в развитии нашей страны.

Уважаемые соотечественники!

Вместе мы построим Новый Казахстан, Справедливый Казахстан!

В нашем государстве будут защищаться права каждого гражданина.

Все будут иметь равные возможности.

Каждый в зависимости от своих способностей и умений сможет добиться успеха и найти свое место в обществе.

Произойдет обновление общественных и индивидуальных ценностей.

Мы усовершенствуем государственную систему, обеспечим конструктивный диалог между обществом и властью.

Таким образом, мы построим Вторую Республику.

Для успешной реализации этих задач и необходима конституционная реформа.

Особенность нынешней реформы заключается не в усилении полномочий Президента, а в совершенствовании, модернизации и укреплении государства.

Призываю всех принять активное участие в референдуме во имя будущего нашей страны, во имя будущих поколений!

Уверен, вы поддержите все инициативы, исходящие из наших национальных интересов.

Светлое будущее нашей страны – в наших руках!

В единстве – наша сила!